Kerktoonladders
Dit lijkt saai, maar dat is het helemaal niet. Kerktoonladders zijn belangrijke tonen-reeksen die in alle moderne muziek gebruikt worden. Ook de reeds behandelde majeur en mineur toonladders behoren tot de kerktoonladders.
Men gebruikte voor kerkmuziek tot omstreeks het jaar 1000 slechts 7 van de 12 tonen C D E F G A B. Uit die tijd stammen de kerktoonladders.
Als je de tonen van de witte toetsen speelt van C t/m C speel je de ionische kerktoonladder van C (is het zelfde als de majeur toonladder).
Alle witte toesen van D t/m D is de dorische kerktoonladder van D.
Alle witte toetsen van E t/m E is de frygische kerktoonladder van E.
Alle witte toetsen van F t/m F is de lydische kerktoonladder van F.
Alle witte toetsen van G t/m G is de mixolydische kerktoonladder van G.
Alle witte toetsen van A t/m A is de aeolische kerktoonladder van A
(is het zelfde als de mineur toonladder)
Alle witte toetsen van B t/m B is de locrische kerktoonladder van B.
(geldt uiteraard ook voor elk ander instrument)
Als je alleen de tonen van de witte toetsen gebruikt en als je stelt dat een toonladder alleen maar uit hele en halve toonafstanden mag bestaan, dan zijn de bovenstaande 7 toonladders de enige mogelijkheden. Men had dus ook geen toonladder formules nodig. Als men op een bepaalde toon begon, ontstonden deze toonladders vanzelf.
De tonen van de zwarte toetsen Cis Dis Fis Gis en Ais gebruikte men niet, maar eigenlijk wel. Men sloeg ze over, wat een hele belangrijke manier van gebruiken is omdat daar de verschillen in de volgordes van intervallen (hele en halve toonafstanden) vandaan komen.
Daarom klinken deze toonladders allemaal anders, terwijl ze uit dezelfde tonen bestaan. Het ligt er aan waar je begint (welke toon je als uitgangspunt neemt) en wat daardoor de volgorde van hele en halve toonafstanden wordt.
Het is het zelfde verhaal als het verschil tussen de majeur en de mineur toonladder (zie vorige pagina) maar dan uitgebreider. Hieronder een schematische voorstelling. De verschillende volgordes van hele en halve toonafstanden wordt weer goed zichtbaar als je ze onder elkaar schuift.
Deze toonladders werden dus bepaald door hun grondtoon. Bijv. "dorisch" was alleen mogelijk vanuit de toon D. Toen men 12 tonen ging gebruiken en dus de beschikking had over 12 halve toonafstanden, kon men vanaf elke toon een dorische toonladder maken. Daar kun je weer "formules" voor maken met de majeur toonladder (is ook de ionische toonladder) als uitgangspunt.
Als je bijv. de dorische toonladder van A wilt maken, dan begin je met de majeur toonladder van A en vervolgens de formule van dorisch.
Alle tonen van A tot A : A Ais B C Cis D Dis E F Fis G Gis A
Formule Maj. toonladder: T - T - T T - T - T - T T
Majeur toonladder van A: A B Cis D E Fis Gis A
Trappen : 1 2 3 4 5 6 7 8
/ /
Formule dorisch : 1 2 b3 4 5 6 b7 8
Toonladder A dorisch : A B C D E Fis G A
Er zijn 7 kerktoonladders en bij elke kerktoonladder kun je alle 12 tonen als uitgangspunt nemen. Je kunt dus 84 verschillende kerktoonladders maken. Hoe kerktoonladders klinken beschrijf ik op de volgende pagina.
Kerktoonladders worden ook wel "kerkmodi" genoemd. "Modi" komt van het Latijnse "modus" wat zoveel betekent als "de wijze waarop iets gebeurt" .In dit geval bedoelt men de wijze waarop een kerktoonladder tot stand komt door de volgorde van hele en halve toonafstanden.
Het Engelse woord voor toonladder is "scale" maar als men het over kerktoonladders heeft, spreekt men ook over "mode". Als men bijv. de dorische toonladder bedoelt, heeft men het over "the dorian scale" of "the dorain mode".
Er worden nog wel eens verschillende spellingen gebruikt voor de namen van de kerktoonladders, bijv. phrygisch i.pl.v. frygisch. Dat is niet zo spannend, maar men schrijft ook "eolisch" i.pl.v. "aeolisch". Als je eerst ergens "eolisch" leest en ergens anders "aeolisch" zou je kunnen denken dat dat iets met de toon A te maken heeft. Als je alleen de tonen van de witte toetsen gebruikt ontstaat de aeolische toonladder weliswaar vanaf de toon A, maar je kunt vanaf elke toon een aeolische kerktoonladder construeren. Met eolisch en aeolisch bedoelt men het zelfde. Ik gebruik altijd het woord aeolisch (waarom weet ik niet, gewoon een keer een spelling gekozen).