Componeren
Deze pagina gaat over het componeren van liedjes (niet over het maken van "ondersteunende" muziek voor reclamespotjes, films, computergames e.d., die vaak aan specifieke eisen moet voldoen).
Ik ga er van uit dat je bekend bent met de theorie op deze site, maar ik verwijs naar relevante pagina's.
Veel mensen zien componeren als een ambacht. Er zijn ook mensen die iets maken door maar wat te proberen. Anderen krijgen inspiratie van eigen ervaringen of van zaken die in de wereld gebeuren. Weer anderen horen melodietjes of flarden tekst in hun hoofd waar ze op voortborduren. Ook kan er iets nieuws ontstaan doordat men iets speelt en een fout maakt die mooi klinkt. Mensen die vaak componeren zijn altijd op zoek naar iets wat ze kunnen gebruiken.
Soms wil men d.m.v. muziek een boodschap uitdragen of men heeft de behoefte om een gevoel te uiten. Bij anderen is de muziek op zich (beat en klanken) het belangrijkste en hoeft het nergens over te gaan, zelfs de tekst niet. Professionals hebben vaak een bepaalde doelgroep op het oog.
Men maakt eerst de tekst en dan pas de muziek of andersom of tegelijkertijd. Instrumentaal of "a capella" (alleen zang) kan natuurlijk ook. De een maakt een melodie op een begeleiding, de ander maakt een begeleiding op een melodie. Veel mensen componeren graag alleen, sommigen werken liever samen met anderen.
Vele uitgangspunten en verschillende manieren van werken dus. Het ene is niets beter of slechter dan het andere.
Er zijn al miljoenen liedjes gemaakt en het valt niet mee om nog een nieuw akkoordenschema te verzinnen. Het is ook lastig om nog nieuwe ritmes te verzinnen. Maar met wat akkoorden en een ritme in combinatie met een eigen melodie, een eigen tekst en een eigen uitvoering, even-tueel met nieuwe sounds zijn er in elke stijl nog genoeg mogelijkheden. Een eigen manier van bespelen van een instrument en een unieke zangstem geven muziek altijd iets eigens.
Hoe componeer je als beginner een liedje met zang?
Als je begint met het maken van de muziek, dan is het is handig om te weten waar het liedje over moet gaan, maar dat hoeft niet. Je kunt dat ook later bepalen. De muziek kan leidend zijn voor de tekst, maar als je begint met de tekst is de richting duidelijker. Hoe dan ook, ik ga nu uit van een vrolijk liedje in de toonaard C. Je kunt beginnen met een paar geijkte (laddereigen) akkoorden omdat die goed in het gehoor liggen.
De laddereigen akkoorden uitgaande van C (majeur) kun je uit de toonladder van C halen (zie pag. "Laddereigen / toonaard/ modulatie") maar het is nog makkelijker om ze uit de kwintencirkel te halen (zie de pagina "Kwintencirkel majeur en mineur"). In de toonaard C zijn de laddereigen akkoorden: C, Dm, Em, F, G en Am. (ik laat Bdim even buiten beschouwing).
Probeer iets met deze akkoorden. De ene volgorde klinkt "logischer" dan de andere, maar je kunt meerdere volgordes gebruiken. Als je uitgaat van C (C als toonaard neemt) kunnen ook de 3 mineur-akkoorden in een vrolijk liedje gebruikt worden.
Als je iets gevonden hebt, probeer daar dan een paar woorden op te zingen. Als iets leuk klinkt, neem het dan direct op (op je telefoon of zo). Zelfs iets wat je helemaal te gek vindt kun je de volgende dag alweer vergeten zijn.
Als het te hoog of te laag is voor de zang, neem dan een andere toonaard met z'n laddereigen akkoorden als uitgangspunt.
Als je een droevig liedje wilt maken gaat het vrijwel het zelfde, maar bestudeer dan nog even de pagina "Mineur tonica".
Je kunt ook uitgebreidere laddereigen majeur akkoorden gebruiken zoals Maj7. Een sus4-akkoord is soms ook mooi. Probeer ook eens een akkoord wat niet laddereigen is. Als je het mooi vindt mag alles. Je kunt ook de akkoorden van een bestaand liedje nemen en daarmee gaan experimenteren door die akkoorden in een andere volgorde te spelen.
Op gitaar kun ook schuiven met sommige basis grepen. Ik bedoel dan geen barre grepen. Schuif bijv. eens een C basis greep 2 vakjes hoger. Met de D basis greep kun je ook leuk schuiven. Met E, Em, A Am en B7 grepen is ook van alles mogelijk.
Als het niet lukt kun je nog een super lullige werkwijze proberen. Je schrijft 12 akkoorden (A, Ais, B, C, Cis, enz) op briefjes en die gooi je in een grabbelton. Het zelfde doe je met klanken (maj., min, maj7, sus4, e.d.) Vervolgens trek je een paar akkoorden en een paar klanken. Ga daar mee combineren. Misschien vindt je zo een leuk akkoorden-schema of alleen maar een leuke akkoordenwisseling waar je mee verder kunt. Het zal mij niets verbazen als er zo een aantal hits ontstaan zijn (al zal men dat niet snel toegeven).
Als je een stukje muziek met zang hebt, borduur daar dan op voort en schaaf de tekst bij. Zorg voor een zingbaar aantal lettergrepen waarbij de klemtonen op de juiste lettergrepen gezongen kunnen worden. Het hoeft niet altijd te rijmen, maar een goed rijmende tekst klinkt vaak wel wat muzikaler.
Luister naar de vorm (coupletten en refreinen e.d.) van bestaande liedjes en neem een bepaalde vorm als uitgangspunt (je kunt er later altijd weer van af wijken).
Als je niet tevreden bent, probeer het geheel dan langzamer of sneller te spelen, of kies een totaal andere beat. Misschien gaat iets dan wel naar je zin klinken.
Nog een paar tips:
Neem er de tijd voor en zorg dat je nergens anders mee bezig hoeft te zijn. Het beste is om je compleet af te zonderen (al dan niet samen met iemand anders).
Als je iets opneemt, maak je dan nog niet druk om de geluidskwaliteit.
Als je met een opnameprogramma werkt, ga niet alvast produceren en mixen. Concentreer je op componeren en nog niet op de uitvoering.
Gebruik voor de basis één begeleidingsinstrument, gitaar of toetsen met een zo simpel mogelijk geluid.
Maak een intro niet te lang.
Een liedje hoeft niet langer te duren dan 3 tot 4 minuten.
De beste liedjes hebben geen solo nodig (mag wel natuurlijk).
Herhaal delen (bijv. coupletten en refreinen). Als het te saai wordt, verzin dan een "bridge" (afwijkend tussenstuk).
Houd het simpel als je een grotere doelgroep wilt aanspreken.
Indien rock, verzin een stoere "gitaar rif" (voorbeelden)
Zorg voor een verrassend eind.
Als je iets klaar hebt, ga dan "produceren" (de uitvoering maken).
Vaak brengt dat nog veranderingen met zich mee, maar dat geeft niet.
Wijk af van al het voorgaande als je dat mooier of prettiger vindt.
Baal niet als het niet lukt. Begin opnieuw met iets anders, maar bewaar alles wat je verzonnen hebt. Misschien dat je er op een later moment nog wel iets mee kunt. Er zijn vaak meerdere (soms vele) pogingen nodig voordat er iets leuks ontstaat. Ook van professionals hoor je vaak maar een klein gedeelte van wat ze gemaakt hebben.
Een goede compositie kan wat betreft akkoorden en ritme simpel zijn. Neem bijv. "What's Up" van "4 Non Blonds". Zowel in de coupletten als de refreinen slechts 3 laddereigen drieklanken A, Bm, D (kijk in de kwintencirkel uitgaande van A) en een simpele beat. De melodietjes zijn geniaal, maar ze bestaan toch echt alleen uit de tonen van de toonladder van A. Alles "super basic" dus.
Een compositie kan nog enorm opgefleurd worden door de uitvoering. Het origineel van "Whats Up" klinkt goed. Het toverwoord is "dynamiek". Coupletten ingetogen, ander gedeelte wat harder, refreinen lekker fors. Kijk wat "Pink" er live van maakt. Die doet er wat dynamiek betreft nog een schepje bovenop. Het publiek wordt door de band opgezweept bij de refreinen (let vooral op de drums). En dat met constant een begeleiding van slechts 3 basis-akkoorden, in deze uitvoering G, Am, C (getransponeerd, in z'n geheel iets lager dan het origineel).
Een bekende uitspraak: "Een jazzmuzikant speelt met 1000 akkoorden voor 3 man en een popmuzikant met 3 akkoorden voor 1000 man". De meeste mensen zitten niet te wachten op ingewikkelde of hele drukke composities, maar als je dat leuk vindt, zeker doen natuurlijk.
Het is ook niet zo dat alleen simpele liedjes goed in het gehoor liggen. Als je wat meer wilt, wordt het toch een soort "ambacht" waarbij o.a. kennis van de harmonieleer (kennis van opeenvolging van akkoorden) van belang is. Lees nog eens de pagina "Leidtonen en oplossen".
Een ander voorbeeld wat betreft uitvoering: Jaren 80 synthesizer-muziek: "Rah Band - Clouds Across The Moon". Grote kans dat een jazzliefhebber dit vreselijk vindt, maar als je door de uitvoering heen luistert, is het eigenlijk een heel mooi jazzy akkoordenschema. "Dit" had een jazzliefhebber waarschijnlijk wel mooi gevonden.
Nog één voorbeeld: "Taylor Swift - Shake it off". Een speciale, maar eenvoudige uitvoering en een grote hit. Luister hoe het ook kan klinken als "Tim Akers" er mee aan de haal gaat. Ik vind dit geweldig, maar dit had waarschijnlijk nooit zo'n grote hit geworden. Te ingewikkeld voor het grote publiek.
Met een compositie kun je dus nog alle kanten op. Daar moet je natuur-lijk wel de muzikanten en de opnamefaciliteiten voor hebben en dat is vaak het probleem bij een beginnend componist. Veel muziek is zelf te spelen of op de computer te maken, maar lang niet alles.
Een andere bij professionals bekende uitspraak is: "Beter goed gejat dan slecht gecomponeerd". Kijk maar eens naar dit filmpje. 47 hits met precies het zelfde akkoordenschema, 4 laddereigen basis-akkoorden D, A, Bm, G. Zo zijn er nog een paar schema's die veel gebruikt worden. Het zijn vaak door producers gekozen schema's omdat men weet dat ze goed in het gehoor liggen. Het is geen "plagiaat" als de tekst en melodie afwijkt en de meeste luisteraars hebben niet in de gaten dat ze steeds de zelfde akkoorden voorgeschoteld krijgen.
Als je zelf een liedje wilt maken zou ik zeggen; gewoon wat gaan rommelen. Laat je inspireren door anderen (ook alle professionele componisten hebben zich door anderen laten inspireren) maar blijf componeren zien als het creëren van iets nieuws. Als een eigen maaksel dan toch ergens op lijkt is het niet zo erg want dat is bijna onvermijdelijk. Als het nergens op lijkt en het ligt goed in het gehoor, dan ben je heel goed bezig.
Een eigen compositie en tekst is op het moment van ontstaan jouw eigendom. Het probleem is alleen; hoe bewijs je dat? Een eenvoudige manier is opnemen en het geluidsbestand wegschrijven op een stick. Die stick stuur je in een stevige goed dichtgeplakte enveloppe per post "aangetekend" aan jezelf. Die enveloppe laat je dicht. De datum van het poststempel geeft aan vanaf wanneer de compositie jouw eigen-dom is. Een eventuele tekst moet goed verstaanbaar zijn (ook uitge-schreven bijgevoegd in de enveloppe). Mocht iemand na die datum de compositie claimen (of per ongeluk bijna het zelfde liedje schrijven) en er geld mee gaat verdienen, dan kun er een zaak van maken. Je kunt dan voor de ogen van een rechter de enveloppe openen. Een beetje ouderwetse manier, maar het kost bijna niets (kosten ook eenmalig) en het wordt doorgaans als bewijs geaccepteerd.